Dżem
Biografia

Dżem – polski zespół muzyczny grający muzykę z pogra­ni­cza rocka i bluesa, który w 1973 roku założyli bracia Adam i Beno Otrębo­wie oraz Paweł Berger. Zalicza­ny do najważ­niej­szych zespołów w historii polskiej muzyki rockowo-bluesowej.

W grudniu 1973 roku do zespołu dołączył wokali­sta Ryszard Riedel, a następ­nie w 1978 roku – gitarzy­sta Jerzy Styczyń­ski. W latach 1973-1979 działal­ność formacji była bardzo niere­gu­lar­na i aż do 1980 roku miała status amator­ski. Po wystę­pach na kilku­na­stu festi­wa­lach w Polsce, w tym debiut na festi­wa­lu w Jaroci­nie, oraz zagra­nicz­nej trasie koncer­to­wej 1985 roku ukazał się debiu­tanc­ki album studyjny – Cegła, który uznawany jest za jeden z najważ­niej­szych albumów zespołu oraz historii polskie­go rocka. Rok później wydany został koncer­to­wy album Absolu­te­ly Live nagrany podczas koncertu w teatrze STU w Krakowie.

W drugiej połowie lat 80. Ryszard Riedel stopnio­wo oddalał się od zespołu popada­jąc w nałóg narko­ty­ko­wy przez co w 1986 i 1987 roku grupa koncer­to­wa­ła z Tadeuszem Nalepą oraz 1988 roku wydała wspólnie z Nalepą album Numero Uno. Wcześniej jednak ukazały się dwa albumy z pierwot­nym wokali­stą – Zemsta nieto­pe­rzy oraz koncer­to­wy Lunatycy - czyli tzw. przeboje całkiem Live. W 1989 roku ukazały się albumy Najemnik oraz instru­men­tal­ny The Band Plays On…. Dwa lata później wydany zostaje album Detox na którym znajdują się takie przeboje jak "List do M.", "Jak malowany ptak" czy "Sen o Victorii". W tym samym czasie dysko­gra­fię uzupeł­nia album The Singles groma­dzą­cy wszyst­kie single zespołu. W 1993 roku ukazuje się Autsaj­der a rok później – akustycz­ny album Akustycz­nie.

Ze względu na pogar­sza­ją­cy się stan zdrowia Riedla w ramach konkursu wyłonio­ny został nowy wokali­sta, Jacek Dewódzki. 30 lipca 1994 roku Ryszard Riedel zmarł w szpitalu na zawał serca. W ramach hołdu dla zmarłego artysty odbył się koncert utrwa­lo­ny na płycie List do R. na 12 głosów. Z Dewódz­kim zespół nagrał cztery albumy: hardroc­ko­wy Kilka zdartych płyt wydany w 1995 roku, Pod wiatr w 1997 roku, dwupły­to­wy album koncer­to­wy Dżem w Operze cz. 1 i 2 w latach 1998-1999 oraz Być albo mieć w 2000 roku. W 2001 roku wokali­stą został Maciej Balcar, który zadebiu­to­wał na albumie 2004.

27 stycznia 2005 w wypadku samocho­do­wym zginął Paweł Berger, klawi­szo­wiec zespołu. Z tego powodu w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu odbył się koncert zareje­stro­wa­ny na albumie Pamięci Pawła Bergera. W jego miejsce do składu wszedł Janusz Borzucki, który gra w Dżemie do dziś.

Lata 1973-1994 (okres z Ryszardem Riedlem)

1973-1979: Początki

Pierwsze wzmianki o zespole można znaleźć w 1973 roku. Zespół założyli bracia Adam i Beno Otrębo­wie (gitara i gitara basowa) wraz z grającym na instru­men­tach klawi­szo­wych i śpiewa­ją­cym Pawłem Bergerem oraz perku­si­stą Aleksan­drem Wojta­sia­kiem w domu kultury "Górnik" w Tychach. W grudniu tego samego roku dołączył do nich wokali­sta Ryszard Riedel, zastę­pu­jąc w tej roli Bergera. Począt­ko­wo zespół wystę­po­wał pod nieofi­cjal­ną nazwą Jam i grał covery utworów takich wykonaw­ców jak Cream, Santana, John Mayall, The Rolling Stones, Spencer Davis Group czy Free. Obecna nazwa zespołu pojawiła się w roku 1974, napisana tak omyłkowo przez organi­za­to­ra koncertu.

W począt­ko­wych latach działal­no­ści zespół rzadko koncer­to­wał i często zmieniał skład ze względu na brak zapotrze­bo­wa­nia na ten rodzaj muzyki. W 1975 roku Dżem opuścił Aleksan­der Wojtasik, a rok później – Beno Otręba. Zastą­pi­li ich z czasem kolejno Leszek Faliński oraz jego brat Tadeusz.

Przełom w historii zespołu stanowił rok 1979, kiedy zespo­ło­wi zapro­po­no­wa­no wyjazd do Wilkasów, gdzie przez miesiąc miał grać dla uczest­ni­ków obozów szkole­nio­wo-wypoczyn­ko­wych. W tym czasie powstały pierwsze autor­skie utwory grupy” "Whisky", "Paw", "Poznałem go po czarnym kapelu­szu", czy "Człowie­ku co się z tobą dzieje".

W 1979 roku podczas prób w Piotro­wic­kim klubie "Na torach" ówczesny Dyrektor Młodzie­żo­we­go Centrum Kultury p. Zbigniew Skorek zapro­po­no­wał nam udział w szkole­nio­wym obozie w Wilka­sach w charak­te­rze zespołu do potań­có­wek i zabaw. Razem z bratem zapro­po­no­wa­li­śmy wyjazd wspomnia­ne­mu wcześniej Ryśkowi. On zaś wskazał, aby z nami jeszcze pojechał Adaś Otręba. W Wilka­sach był z nami jeszcze Janusz Kuszyń­ski wokali­sta i harmo­nij­karz. Z koniecz­no­ści musiałem grać na pianie i bębnach natomiast brat na basie i bębnach, a Janusz w zastęp­stwie na basie. To właśnie w Wilka­sach zrodził się pomysł stałego bandu (…).

W tym samym roku do zespołu dołączył gitarzy­sta Jerzy Styczyń­ski, z którym wystą­pi­li na Przeglą­dzie Amator­skich Zespołów Artystycz­nych w Tychach.

1980-1984: Koncerty i pierwsze single

W 1980 roku Dżem zakwa­li­fi­ko­wał się do I Przeglą­du Muzyki Młodej Genera­cji w Jaroci­nie. Festiwal odbył się w czerwcu, gdzie debiu­tu­jąc przed dużą publicz­no­ścią zespół zajął trzecie miejsce w konkur­sie grając utwory "Whisky", "Paw", "Taniec Śmierci", "Aga" oraz "Słodka". Pomimo zdobycia przez grupę sporej popular­no­ści przyszłość stała pod znakiem zapyta­nia. Z zespołu odeszli bracia Falińscy tworząc Daktyl, natomiast Adam Otręba rozpo­czął współ­pra­cę z formacją Kwadrat. Za namową Riedla do Dżemu wrócił Beno Otręba oraz Leszek Faliński, który wkrótce zastą­pio­ny został przez Michała Giercusz­kie­wi­cza, natomiast Styczyń­skie­go wymienił Andrzej Urny. W tym składzie zareje­stro­wa­ny został w studiu Polskie­go Radia w Katowi­cach debiu­tanc­ki singel "Paw /​ Whisky" wydany nakładem Tonpres­su w 1982. W sesji nagra­nio­wej gościn­nie wystąpił Antymos Aposto­lis, który wykonał solówki w "Pawiu". Po wydaniu singla Urny odszedł do Krzaka, a na jego miejsce powrócił Styczyński.

W tym składzie Dżem inten­syw­nie koncer­to­wał, między innymi na Rawie Blues w Katowi­cach czy ponownie na festi­wa­lu w Jaroci­nie. Jednak wkrótce potem, na skutek znacz­ne­go wzrostu zainte­re­so­wa­nia muzyką stricte rockową spod znaku Lady Pank, Maanamu, Perfectu, Oddziału Zamknię­te­go czy Republi­ki, popular­ność zespołu znacznie zmalała. W tym okresie Riedel wystę­po­wał gościn­nie w Krzaku, Berger grał wraz z Martyną Jakubo­wicz, natomiast Adam Otręba wyjechał koncer­to­wać na Bliski Wschód. Skład Dżemu uzupeł­ni­li klawi­szo­wiec Rafał Rękosie­wicz oraz na krótko gitarzy­sta Leszek Winder.

W 1983 roku, po powrocie do formacji Bergera i Otręby, zespół nagrał drugi singel – "Dzień w którym pękło niebo /​ Wokół sami lunatycy", wydany we wrześniu 1984. Rok później ukazuje się pierwszy koncer­to­wy album Dżem zareje­stro­wa­ny w czerwcu 1984 roku podczas FAMY w Świno­uj­ściu, wydany później na kompak­cie jako Dzień, w którym pękło niebo. W sierpniu zespół wystąpił na Olsztyń­skich Nocach Blueso­wych, a jesienią wyjechał na trzy koncerty do Berlina Zachodniego.

1985: Cegła

Pod koniec 1984 roku muzycy nawią­za­li współ­pra­cę z menadże­rem Marcinem Jacob­so­nem i w styczniu 1985 roku weszli do studia Polskich Nagrań w Warsza­wie. Debiu­tanc­ki album Cegła ukazał się w paździer­ni­ku na płycie winylo­wej, natomiast w listo­pa­dzie na kasecie. zdoby­wa­jąc ogromną popular­ność i stając się najwięk­szym bestsel­le­rem Dżemu – do dziś sprze­da­ło się ponad 115 tysięcy sztuk albumu. Na Cegle znalazło się osiem, w większo­ści klasycz­nych, utworów, w tym "Whisky", "Jesiony" czy "Czerwony jak cegła".

Po wydaniu albumu, Dżem inten­syw­nie koncer­to­wał zarówno w Polsce na festi­wa­lach w Brodnicy i Jaroci­nie, Rawie Blues czy na Olsztyń­skich Nocach Blueso­wych jak i za granicą, głównie w Szwaj­ca­rii, Jugosła­wii oraz NRD.

W grudniu ukazał się kolejny singel, na którym znalazł się poświę­co­ny zmarłemu Ryszar­do­wi Skibiń­skie­mu utwór "Skazany na bluesa" oraz "Mała Aleja Róż". W tym samym roku zespół nakręcił teledysk do piosenki "Naiwne pytania".

9 grudnia 1985 roku Dżem zagrał dwa koncerty w teatrze STU w Krakowie, z których materiał znalazł się na płycie Absolu­te­ly Live wydanej we wrześniu 1986 roku nakładem wytwórni PolJazz. Album uważany jest za jeden z najlep­szych w dorobku zespołu.

1986-1988: Zemsta nietoperzy, Najemnik

W marcu 1986 roku Jacobson zorga­ni­zo­wał sesję nagra­nio­wą dla zespołu w studiu "Giełda" Polskie­go Radia w Poznaniu. Efektem był wydany w tym samym miesiącu album Zemsta nieto­pe­rzy, na którym znalazł się między innymi utwór "Naiwne pytania". Na płycie gościn­nie zagrał sakso­fo­ni­sta Alek Korecki oraz perku­si­sta Krzysz­tof Przyby­ło­wicz ze String Connec­tion, który zastąpił tymcza­so­wo Giercusz­kie­wi­cza, który został wyrzu­co­ny z zespołu za absencje częścio­wo spowo­do­wa­ną uzależ­nie­niem od narko­ty­ków. Wkrótce dołączył grający w TSA Marek Kapłon.

W latach 1986-1987 Dżem inten­syw­nie koncer­to­wał, między innymi kolejny raz w Jaroci­nie, gdzie występ uwiecz­nio­ny został na filmie dokumen­tal­nym Moja krew, twoja krew kręconym przez BBC. W tym samym czasie nasiliły się problemy spowo­do­wa­ne uzależ­nie­niem Riedla od narko­ty­ków, który coraz rzadziej pojawiał się na koncer­tach. Z tego powodu część występów wykony­wa­nych było z Moniką Adamow­ską, Irene­uszem Dudkiem oraz w dużej części Tadeuszem Nalepą z którym współ­pra­ca zaowo­co­wa­ła albumem Numero Uno nagranym w czerwcu 1987 roku, a wydanym w listo­pa­dzie przyszłe­go roku. Muzycy zagrali również gościn­nie na płycie Nalepy To mój blues.

W kwietniu 1988 roku wydany został album Tzw. przeboje – całkiem live, który ukazał się na płycie kompak­to­wej pod tytułem Lunatycy - czyli tzw. przeboje całkiem Live. Zawiera ona utwory nagrane, podobnie jak poprzed­ni album koncer­to­wy, w krakow­skim teatrze STU jeszcze w 1986 roku. W maju Dżem wszedł do studia celem nagrania kolejnej płyty studyj­nej. Ze względu na brak tekstów utworów muzycy podczas sesji nagrali utwory na instru­men­tal­ny album The Band Plays On… oraz podkłady na Najem­ni­ka. Wokale zostały nagrane podczas uzupeł­nia­ją­cej sesji we wrześniu.

Zespół także koncer­to­wał w Polsce i za granicą, między innymi w NRD, ZSRR oraz Kazach­sta­nie. Koncerty odbywały się bez Ryszarda Riedla, który został odsunię­ty za niesub­or­dy­na­cję. Zespo­ło­wi towarzy­szy­ła natomiast Martyna Jakubo­wicz. Pod koniec roku grupa rozstała się ze swoim menadżerem.

1989-1990: Koncert urodzinowy

24 czerwca 1989 w katowic­kim Spodku zorga­ni­zo­wa­ny został koncert z okazji dziesię­cio­le­cia istnie­nia Dżemu. Oprócz jubila­tów na scenie wystąpił m.in. zespół Voo Voo oraz Daab. Na koncer­cie miało wystąpić także TSA, jednak w tym samym dniu doszło do rozpadu grupy.

W sierpniu tego roku pojawił się na rynku album Najemnik, a pod koniec roku The Band Plays On…

1991-1994

Dnia 1 stycznia 1991 roku Ryszard Riedel, Adam Otręba, Benedykt Otręba, Paweł Berger, Jerzy Styczyń­ski oraz manager zespołu Leszek Martinek założyli spółkę cywilną "Dżem". Pierw­szym wydaw­nic­twem nowo powsta­łej spółki jest album Detox, uważany przez wielu krytyków i samych muzyków za najlep­szy album grupy.

W kwietniu 1992 roku zespół towarzy­szył Sławo­mi­ro­wi Wierz­chol­skie­mu na jego autor­skim krążku Ciśnie­nie. 20 czerwca 1992 roku zespół wystąpił ponownie w katowic­kim Spodku w progra­mie "Dżem Session", którego zapis ukazał się na czterech kasetach (dwóch płytach) pt. ''Wehikuł czasu – Spodek '92. W kwietniu 1993 roku grupa nagrała teledysk Autsaj­der oraz kolejny raz wystą­pi­ła w telewi­zji na koncer­cie Bez prądu.

W paździer­ni­ku 1993 roku zespół nagrał płytę Autsaj­der. To ostatni album z premie­ro­wy­mi utworami grupy, na którym zaśpie­wał R. Riedel. Problemy z nałogiem narko­ty­ko­wym spowo­do­wa­ły, że przestał się zajmować regular­nie pracą. Ostatni koncert grupy z Riedlem odbył się 16 marca 1994 r. w Krakowie, w maju wokali­sta został tymcza­so­wo usunięty z Dżemu. Zmarł 30 lipca 1994 roku, bezpo­śred­nią przyczy­ną śmierci była niewy­dol­ność serca.

Lata 1995-2000 (okres z Jackiem Dewódzkim)

Od 1995 roku nowym wokali­stą zespołu został Jacek Dewódzki, z którym zespół koncer­to­wał i tworzył do roku 2001, kiedy zastąpił go Maciej Balcar.

Rok 1995 to okres, w którym odbyły się dwa koncerty upamięt­nia­ją­ce zmarłego Ryśka Riedla. Jeden z nich został upamięt­nio­ny 3 płytowym albumem koncer­to­wym "List do R."; drugi koncert zareje­stro­wa­ny został przez telewi­zję i nosi ten sam tytuł. Koncerty te to występy Dżemu z wieloma zapro­szo­ny­mi gwiaz­da­mi polskiej muzyki w roli wokali­sty (m.in. Czesław Niemen, Tadeusz Nalepa). Jeszcze w tym samym roku miała miejsce premiera nowego albumu, pierw­sze­go z Jackiem Dewódz­kim, Kilka zdartych płyt (1995).

12 lipca 1996 roku zespół wystąpił w "Operze Leśnej" w Sopocie jako support przed ZZ Top.

Rok 1997 pełen był koncer­tów; muzycy zagrali również w studiu Telewi­zji Polskiej w Katowi­cach. We wrześniu ukazała się seria wznowień albumów grupy. Kolejny album z nowym wokali­stą to Pod wiatr (1997).

14 sierpnia 1998 roku zespół wystąpił w Chorzo­wie jako support przed gwiazdą – The Rolling Stones. Kolejne wydaw­nic­twa to dwie płyty z koncertu Dżemu w Operze – kolejno w 1998 oraz 1999 Dżem w Operze cz. 1 i 2. Jeszcze w 1999 roku koncert zostaje wydany na kasecie VHS (obecnie niedostępny).

Premiera kolej­ne­go albumu studyj­ne­go, ostat­nie­go z Jackiem Dewódz­kim, zatytu­ło­wa­ne­go Być albo mieć, przypa­dła na rok 2000. Czerwiec 2000 r. to okres, w którym została wydana pierwsza ścieżka dźwię­ko­wa Dżemu do filmu Jacka Bromskie­go To ja, złodziej (2000, ścieżka dźwię­ko­wa) o tym samym tytule. 23 czerwca Dżem wystąpił na Festi­wa­lu w Opolu, gdzie uczcił dwudzie­sto­le­cie działalności.

Lata 2001-teraz (okres z Maciejem Balcarem)

Po czterech latach wychodzi kolejny album studyjny z nowym wokali­stą, którym został Maciej Balcar. Płyta nosi tytuł 2004 (2004). Z płyty pochodzi przebój "Do kołyski". Rok 2004 to również rok, w którym został wydany Przysta­nek Woodstock 2003 (2004), pierwsze koncer­to­we DVD grupy, oraz kompi­la­cja najwięk­szych przebo­jów Dżemu – Złoty Paw (2004).

W roku 2005 zostaje wydany zapis Przysta­nek Woodstock 2004 (2005) również na płycie DVD. W tym samym roku do kin wchodzi film fabular­ny opowia­da­ją­cy o grupie, a głównie o Ryśku Riedlu, w reżyse­rii Jana Kidawy-Błońskie­go, zatytu­ło­wa­ny "Skazany na Bluesa"; rok później film zostaje wydany na płycie DVD. W 2005 roku zostaje również wydana ścieżka dźwię­ko­wa do filmu, razem z promo­cyj­ną płytą DVD z fragmen­ta­mi filmu z muzyką grupy.

27 stycznia 2005 zespół miał wypadek samocho­do­wy na autostra­dzie A4, w którym zginął Paweł Berger. Zespół zawiesił działal­ność na kilka miesięcy, w trakcie których trwała rekon­wa­le­scen­cja basisty Benedyk­ta Otręby. 27 kwietnia 2005 oficjal­nie zapre­zen­to­wa­no nowego klawi­szow­ca, którym został Janusz Borzucki. 2 maja 2005 Dżem wznowił działal­ność koncer­tem w Stalowej Woli.

Z okazji osiągnię­cia statusu złotej płyty zarówno przez Przysta­nek Woodstock 2003 (2004) jak i Przysta­nek Woodstock 2004 (2005), wydano kolek­cjo­ner­skie wydaw­nic­two dwóch DVD Przysta­nek Woodstock 2003 i 2004 (2006). Dokład­nie w pierwszą rocznice śmierci Pawła Bergera 27 stycznia 2006 zespół dał koncert "Pamięci Pawła Bergera", na który zostało zapro­szo­nych wielu gości-klawi­szow­ców m.in. Józef Skrzek oraz były wokali­sta Jacek Dewódzki i syn Ryszarda, Sebastian Riedel. Od 2007 w Kaliszu odbywa się Festiwal Muzyczny im. Pawła Bergera.

Rok po koncer­cie została wydana podwójna płyta koncer­to­wa Pamięci Pawła Bergera (2007). W 2007 roku zostały wydane również kompi­la­cje najwięk­szych przebo­jów zespołu z cyklu "Gwiazdy polskiej muzyki lat 80." grupie poświę­co­no aż dwa wydaw­nic­twa: Gwiazdy polskiej muzyki lat 80. oraz Gwiazdy polskiej muzyki lat 80. – vol. 2. Jeszcze w 2007 roku zespół uczest­ni­czył w koncer­cie "Breakout Festival 2007" poświę­co­ne­mu twórczo­ści zespołu Breakout i Tadeuszo­wi Nalepie.

14 sierpnia 2008 zespół wystąpił na Skwerze Kościusz­ki w Gdyni jako support przed koncer­tem Erica Claptona.

W roku 2009 udział Dżemu w koncer­cie "Breakout Festival 2007" został upamięt­nio­ny na albumie 2 CD, DVD, DVD+CD Breakout Festiwal 2007 – Wysłu­chaj mojej pieśni Panie (2009), gdzie Dżem wykonał 5 utworów, w tym dwa z Józefem Skrze­kiem. Następ­nie zespół nagrał nową płytę Muza. W roku 2009 przypa­dło 30-lecie działal­no­ści grupy (1979-2009), z okazji którego odbył się koncert w katowic­kim Spodku.

10 stycznia 2010 roku zespół Dżem zagrał w Poznaniu koncert w ramach finału Wielkiej Orkie­stry Świątecz­nej Pomocy. W tym samym roku nagrano płytę z pełnym zapisem koncertu na 30-lecie grupy, który odbył się w Spodku. Płyta ukazała się w sprze­da­ży 30 marca 2010 roku, w skład jej wchodzą 3 DVD i 4 CD, jest to najwięk­sze wydanie w skali światowej.

27 maja 2010 zespół Dżem wystąpił jako support przed austra­lij­ską grupą hardroc­ko­wą AC/​DC na warszaw­skim lotnisku Bemowo.

W listo­pa­dzie roku 2010 miała miejsce premiera nowego albumu zespołu, zatytu­ło­wa­ne­go Muza, który w marcu 2011 osiągnął status złotej płyty. Złote krążki muzycy odebrali 19 marca przed symfo­nicz­nym koncer­tem w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu.

W 2012 roku raper Peja wykorzy­stał fragment utworu "List do M" w swoim utworze. Jego piosenka nosi tytuł "Samot­ność po zmroku" (ft. Kroolik Under­wo­od) i znajduje się na płycie zespołu Slums Attack o nazwie CNO2''.