Marek Grechuta
Muzyk

Marek Michał Grechuta (ur. 10 grudnia 1945 w Zamościu, zm. 9 paździer­ni­ka 2006 w Krakowie) – polski piosen­karz, poeta, kompo­zy­tor i malarz, z wykształ­ce­nia architekt.

Uznawany za najważ­niej­sze­go przed­sta­wi­cie­la polskiej poezji śpiewa­nej, wykorzy­sty­wał często elementy rocka, jazz-rocka i rocka progre­syw­ne­go, szcze­gól­nie w począt­ko­wym okresie twórczości.

Zadebiu­to­wał w 1967. Zdobywał nagrody na Studenc­kim Festi­wa­lu Piosenki w Krakowie i Krajowym Festi­wa­lu Piosenki Polskiej w Opolu. Pierwsze dwie płyty nagrał z zespołem Anawa, w tym krążek pt. Marek Grechuta & Anawa (1970), z którego pochodzą przeboje "Będziesz moją panią" i "Nie dokazuj". W 1971 założył Grupę WIEM. W latach 1976–1986 związany był z Piwnicą pod Baranami.

W 2001 otrzymał Nagrodę Polskie­go Przemy­słu Fonogra­ficz­ne­go Złoty Fryderyk za całokształt twórczo­ści artystycznej.

Młodość

Urodził się w Zamościu w 1945. W dzieciń­stwie wyjechał z rodziną do Chylic pod Warszawą, ale w 1956 rodzina na powrót osiadła w Zamościu. W czasie pobytu w Chyli­cach kościel­ny organi­sta udzielał Grechu­cie pierw­szych lekcji muzyki. Od najmłod­szych lat uczył się gry na fortepianie.

Ukończył zamoj­skie I Liceum Ogólno­kształ­cą­ce im. Jana Zamoy­skie­go. W 1963 podjął studia archi­tek­to­nicz­ne na Politech­ni­ce Krakowskiej.

Kariera muzyczna

W 1966 wraz z Janem Kantym Pawluś­kie­wi­czem założył Kabaret Archi­tek­tów Anawa (z francu­skie­go en avant – naprzód), który wkrótce się przeobra­ził w zespół towarzy­szą­cy mu na wystę­pach. W paździer­ni­ku 1967 zaliczył publicz­ny debiut muzyczny, wystę­pu­jąc z piosenką "Tango Anawa" na Studenc­kim Festi­wa­lu Piosenki w Krakowie, gdzie zajął drugie miejsce wśród wokali­stów. W 1968 na 6. KFPP w Opolu zdobył nagrodę dzien­ni­ka­rzy za piosenkę "Serce", a rok później, za piosenkę "Wesele", odebrał jedną z głównych nagród (Nagrodę TVP) na 7. KFPP. Z zespołem Anawa nagrał dwie płyty, Marek Grechuta & Anawa z 1970 i Korowód z 1971. W tym roku na 9. KFPP w Opolu zdobył główną nagrodę za piosenkę "Korowód".

W 1971 opuścił zespół Anawa i założył Grupę WIEM (W Innej Epoce Muzycz­nej), z którą nagrał dwa albumy, Droga za widno­kres i Magia obłoków. Płyty wypeł­nio­ne były muzyką z elemen­ta­mi jazz-rocka, a wśród tekstów wykorzy­sta­no twórczość poetów współ­cze­snych, takich jak Tadeusz Nowak, Tadeusz Śliwiak, Ryszard Krynicki czy Mieczy­sław Jastrun.

W 1976 ponownie nawiązał współ­pra­cę z Pawluś­kie­wi­czem oraz napisał muzykę do tekstów Witka­ce­go. W 1977 na 15. KFPP w Opolu jego piosenka "Hop – szklankę piwa" zdobyła Nagrodę Grand Prix, również na tym festi­wa­lu przez Krystynę Jandę wykony­wa­na była piosenka "Guma do żucia", której muzykę i słowa napisał Grechuta. Był również, wraz z Krzysz­to­fem Jasiń­skim i Janem Kantym Pawluś­kie­wi­czem, współ­au­to­rem musicalu Szalona lokomo­ty­wa według Witka­ce­go, prezen­to­wa­ne­go w latach 1977–1980, m.in. w krakow­skim Teatrze STU oraz katowic­kim Spodku.

W 1976 rozpo­czął, trwającą blisko 10 lat, współ­pra­cę z Piwnicą pod Baranami. W 1979 nagrał płytę z pieśnia­mi do słów poety Tadeusza Nowaka, które poza nim zaśpie­wa­li Teresa Iwani­szew­ska-Haremza, Magda Umer oraz Marian Opania. Utwory te, pocho­dzą­ce ze spekta­klu Zapach łamanego chleba nie spotkały się jednak z dobrym przyję­ciem. W 1981 ukazały się Śpiewa­ją­ce obrazy, płyta nagrana ponownie z zespołem Anawa, na której znalazły się piosenki inspi­ro­wa­ne obrazami van Gogha, Picassa, Degasa, Moneta, Renoira i Wyspiań­skie­go, a także muzyka ze spekta­klu Otello.

W 1984 wspólnie z Krystyną Jandą nagrał album pt. W malino­wym chruśnia­ku, z wiersza­mi Bolesła­wa Leśmiana. Do własnych tekstów wrócił w 1986, wydając w 1987 płytę pt. Wiosna – ach to ty, która wypeł­nio­na była lżejszą muzyką i przynio­sła tytułowy przebój, a także zawie­ra­ła fragmen­ty muzyki ze spekta­kli Colas Breugo­non, Tumor Witka­ce­go i Kronika Olsztyń­ska. W 1987 napisał muzykę do przed­sta­wie­nia teatral­ne­go Jana Brzechwy – Kopciu­szek. W 1989 wydał płytę pt. Krajo­braz pełen nadziei. W 1991 wydał Piosenki dla dzieci i rodziców, nagrane wspólnie z aktorami Teatru Starego w Krakowie oraz dziecię­cym chórem Gama. W 1994 wydał album pt. Dziesięć ważnych słów, zawie­ra­ją­cy utwory poświę­co­ne istotnym warto­ściom w życiu. Nawią­zy­wał na nim do Dekalogu, określa­jąc ją jako "dziesięć przyka­zań człowie­ka współczesnego".

W 2000 ukazał się zestaw pt. Świecie nasz, zawie­ra­ją­cy wszyst­kie 13 albumów Grechuty. Kompi­la­cja otrzy­ma­ła w 2001 Nagrodę Muzyczną Fryderyk w katego­rii "najlep­sza reedycja". Zestaw został wznowio­ny w 2005, uzupeł­nio­no go wtedy o album Niezwy­kłe miejsca, a także o składa­ją­cą się z nagrań archi­wal­nych płytę Godzina miłowa­nia.

W 2003 wspólnie z zespołem Myslo­vitz wykonał cover ich przeboju "Kraków", który znalazł się na dwupły­to­wym albumie The Best of Myslo­vitz. Ostatnią płytą Grechuty z premie­ro­wym materia­łem były Niezwy­kłe miejsca (2004), na którym znalazły się piosenki poświę­co­ne miejscom, które go oczarowały.

W 2006 na 43. KFPP w Opolu został uhono­ro­wa­ny Grand Prix tego festi­wa­lu (Nagroda Prezesa TVP).

Działalność pozamuzyczna

Był aktywnym malarzem, odbywały się wystawy obrazów jego autor­stwa, m.in. w Krakowie (1981), Bytomiu (1984) czy Myśle­ni­cach (1986). Intere­so­wał się także rzeźbą i filozofią.

Wystąpił w filmie Andrzeja Wajdy Polowa­nie na muchy (1969) oraz w filmie Tumor Witka­ce­go (1985).

Śmierć i pogrzeb

Zmarł nagle w nocy 9 paździer­ni­ka 2006, w wyniku niewy­dol­no­ści krążenia, która była skutkiem ogólnego pogor­sze­nia stanu zdrowia spowo­do­wa­ne­go kilkoma czynnikami.

17 paździer­ni­ka 2006 został pocho­wa­ny w Alei Zasłu­żo­nych na Cmenta­rzu Rakowic­kim w Krakowie. Pogrzeb poprze­dzi­ła msza święta w Kościele Mariac­kim, gdzie artyści Piwnicy pod Baranami zaśpie­wa­li Przycho­dzi­my, odcho­dzi­my i Dezyde­ra­ta. Gdy trumna z ciałem Marka Grechuty opusz­cza­ła bazylikę, rozległy się oklaski, którym towarzy­szy­ła melodia piosenki artysty "Ocalić od zapomnie­nia". Od bramy Cmenta­rza Rakowic­kie­go trumnę Marka Grechuty nieśli jego przyja­cie­le z Piwnicy, m.in.: Grzegorz Turnau, Jan Kanty Pawluś­kie­wicz, Zbigniew Preisner. Nad grobem Jan Kanty Pawluś­kie­wicz odczytał wiersz napisany przez Leszka Aleksan­dra Moczul­skie­go. W pogrze­bie Grechuty uczest­ni­czy­li m.in.: Grzegorz Turnau, Mirosław Czyży­kie­wicz, Jacek Zieliń­ski, Anna Szałapak, Jacek Wójcicki, Artur Rojek, Leszek Wójto­wicz i prezy­dent Krakowa Jacek Majchrowski.

Życie prywatne

W 1970 poślubił Danutę, razem mieli syna Łukasza, absol­wen­ta Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Karierę Grechuty poważnie utrud­nia­ła zaburze­nie afektyw­ne dwubie­gu­no­we, na którą cierpiał przez wiele lat. Zdarzało się, że z tego powodu przery­wał próby, a nawet występy, co było przez widzów błędnie uważane za skutki naduży­cia alkoholu. Zaburze­nie ujawniło się już w młodości, po nagłym rozsta­niu z Haliną Marmu­row­ską, ukochaną dziew­czy­ną Grechuty. Potem przez wiele lat artystę wspie­ra­ła żona Danuta, organi­zu­jąc mu życie, ale długo­trwa­łe napady silnej depresji wyłącza­ły Grechutę z funkcjo­no­wa­nia. Jego stan pogor­szy­ło nagłe zaginię­cie syna w 1999 – Grechuta wówczas wziął udział w progra­mie Ktokol­wiek widział, ktokol­wiek wie, w którym porusza­no sprawę. Syn odnalazł się po 8 miesiącach.

Upamiętnienie

O Marku Grechu­cie powstały trzy publi­ka­cje książ­ko­we: "Marek Grechuta. Portret artysty" (2006) Wojcie­cha Majew­skie­go, "Marek. Marek Grechuta we wspomnie­niach żony Danuty" (2011) Danuty Grechuty i Jakuba Barana oraz "Chwile, których nie znamy. Opowieść o Marku Grechu­cie" (2013) Marty Sztokfisz.

9 paździer­ni­ka 2007 na Cmenta­rzu Rakowic­kim odsło­nię­to pomnik Grechuty. Uroczy­stość poprze­dził przemarsz korowodu złożo­ne­go z przyja­ciół poety i miłośni­ków jego twórczości.

W 2008 powstał krótko­me­tra­żo­wy film dokumen­tal­ny o Grechu­cie pt. "Danuta i Marek Grechu­to­wie" w ramach serialu Taka miłość się nie zdarza, wyreży­se­ro­wa­ny przez Dagmarę Kossak, a wypro­du­ko­wa­ny przez TVN Style. W 2009 powstał film dokumen­tal­ny o życiu Grechuty pt. Gdzie­kol­wiek będę…, wyreży­se­ro­wa­ny przez Piotra Poraja-Poleskie­go i sfinan­so­wa­ny przez Polski Instytut Sztuki Filmowej oraz Telewi­zję Polską. Scena­riusz filmu, obok reżysera, współ­two­rzy­ła Danuta Grechuta.

NBP planował emisję monety z wizerun­kiem Marka Grechuty w ramach serii Historia polskiej muzyki rozryw­ko­wej, lecz plany te nie zostały dotąd zrealizowane.

Piosenka Marka Grechuty "Dni, których nie znamy" jest nieofi­cjal­nym hymnem kibiców drużyny piłkar­skiej Korony Kielce. Utwór jest odgry­wa­ny i śpiewany przed meczami drużyny na Stadio­nie Miejskim w Kielcach.

W kwietniu 2014 Radio Zet i Radio Zet Gold wyemi­to­wa­ły 20-odcin­ko­we słucho­wi­sko będące wersją audio fragmen­tów książki Jakuba Barana i Danuty Grechuty pt. "Marek. Marek Grechuta we wspomnie­niach żony Danuty". Fragmen­ty czytała Magda­le­na Różczka. Dzięki stara­niom Danuty Grechuty oraz Fundacji "Korowód" im. Marka Grechuty wszyst­kie odcinki są sukce­syw­nie publi­ko­wa­ne na profilu artysty w serwisie Facebook oraz w YouTube.

We wrześniu 2015 nakładem wydaw­nic­twa Prószyń­ski i S-ka ukazał się zbiór wierszy Marka Grechuty pt. Pani mi mówi niemoż­li­we… Najpięk­niej­sze wiersze i piosenki.

; Patron

W Bielawie, Lublinie, Opolu, Ostrowie Wielko­pol­skim, Radomiu, Słupsku i Turku znajdują się ulice, których patronem jest Marek Grechuta.

Polska szkoła społecz­na w Porsgrunn w Norwegii jako pierwsza szkoła nosi imię Marka Grechuty.

W 2014 amfite­atro­wi Miejskie­go Domu Kultury w Świno­uj­ściu uroczy­ście nadano imię Marka Grechuty.

Od 2018 Park Krakow­ski w Krakowie ma za patrona Grechutę.

Artystę upamięt­nia odbywa­ją­cy się corocz­nie w Krakowie Grechuta Festival.

Nagrody i odznaczenia

Albumy poświęcone Markowi Grechucie

Zbiory poezji Marka Grechuty

Źródło