Józef Czechowicz
Muzyk

Józef Czecho­wicz (ur. 15 marca 1903 w Lublinie, zm. 9 września 1939 tamże) – polski poeta awangar­do­wy dwudzie­sto­le­cia między­wo­jen­ne­go, członek i jeden z założy­cie­li grupy poetyc­kiej "Reflek­tor", w latach 30. skupił wokół siebie pokaźne grono młodych poetów zalicza­nych do II Awangar­dy (m.in. Stani­sław Piętak, Broni­sław Ludwik Michal­ski, Józef Łobodowski).

Aktywny uczest­nik życia literac­kie­go Lublina (autor wielu utworów lirycz­nych poświę­co­nych miastu), redaktor kilku­na­stu czaso­pism (przede wszyst­kim literac­kich i dziecię­cych), a także pracow­nik Polskie­go Radia, dla którego pisał słucho­wi­ska radiowe.

Życiorys

Urodził się w Lublinie w rodzinie Małgo­rza­ty z Sułków i Pawła Czecho­wi­cza jako czwarte dziecko. Dzieciń­stwo spędził w sutere­nie przy ulicy Kapucyń­skiej 3 (na tyłach obecnej Galerii Centrum, a dawnego hotelu Victoria, zburzo­ne­go podczas II wojny świato­wej). Było to służbowe miesz­ka­nie jego ojca, który pracował jako woźny w Banku Handlo­wym. W 1912 ojciec zmarł, a jego posadę objęła matka.

W 1913 Czecho­wicz rozpo­czął naukę w rosyj­sko­ję­zycz­nej jedena­sto­kla­so­wej szkole elemen­tar­nej. Dzięki stara­niom matki i rodzeń­stwa umiał już wówczas czytać i pisać po polsku. Kiedy dwa lata później Lublin zajęli Austria­cy (1915), przeniósł się do nowo utworzo­nej pierw­szej powszech­nej szkoły polskiej, którą ukończył z wyróż­nie­niem w 1917. Potem rozpo­czął naukę w cztero­let­nim Semina­rium Nauczycielskim.

W 1920 jako ochotnik wyruszył na wojnę polsko-bolsze­wic­ką. Po trzech miesią­cach, pod koniec paździer­ni­ka, powrócił do szkoły, którą ukończył w 1921. Następne etapy jego edukacji to Wyższy Kurs Nauczy­ciel­ski w Lublinie oraz studia w Insty­tu­cie Pedago­gi­ki Specjal­nej w Warsza­wie. Po studiach rozpo­czął pracę jako nauczy­ciel we wsi Słobódka na Wileńsz­czyź­nie, nauczy­cie­lem był do 1932 roku pracując w szkołach we Włodzi­mie­rzu Wołyń­skim i Lublinie (tu m.in. pełnił funkcję kierow­ni­ka szkoły specjalnej).

W 1923 był współ­twór­cą czaso­pi­sma literac­kie­go "Reflek­tor", w którym debiu­to­wał utworem Opowieść o papie­ro­wej koronie. W 1927 ukazał się drukiem pierwszy tomik utworów poety, Kamień. Został on wysoko oceniony przez krytykę. W 1930 otrzymał z Minister­stwa Wyznań Religij­nych i Oświe­ce­nia Publicz­ne­go stypen­dium na wyjazd do Francji.

Po powrocie do Lublina został redak­to­rem dodatku literac­kie­go do "Ziemi Lubel­skiej". W styczniu 1932 rozpo­czął wydawa­nie własnego dzien­ni­ka pt. Kurier Lubelski - ukazało się go 129 numerów. Po zakoń­cze­niu prac nad Kurierem podjął starania mające na celu stworze­nie kolej­ne­go dzien­ni­ka. Dzięki niemu zaczął wycho­dzić "Dziennik Lubelski". Wypusz­czo­no tylko dziewięć numerów.

W maju 1932 poeta wraz z Francisz­ką Arnsz­taj­no­wą założył Lubelski Związek Litera­tów, który miał skupiać wszyst­kich pisarzy z ówcze­sne­go wojewódz­twa lubel­skie­go, nieza­leż­nie od formy twórczości.

W 1933 Czecho­wicz przepro­wa­dził się do Warszawy. Tam między innymi redago­wał Kolumnę Literac­ką w dwuty­go­dni­ku "Zet", redago­wał czaso­pi­sma dla dzieci "Płomyk" i "Płomy­czek", współ­pra­co­wał z "Głosem Nauczy­ciel­skim", "Pionem" i "Kameną", a także pracował w dziale literac­kim Polskie­go Radia. W latach 1938–1939 wydawał kwartal­nik "Pióro".

Po wybuchu II wojny świato­wej powrócił do rodzin­ne­go miasta wraz z ewaku­ują­cy­mi się pracow­ni­ka­mi radia.

Zginął pod gruzami kamie­ni­cy podczas bombar­do­wa­nia Lublina, zaledwie kilkaset metrów od domu rodzin­ne­go, w okolicz­no­ściach łudząco przypo­mi­na­ją­cych śmierć podmiotu lirycz­ne­go w wierszu Żal ("ja bombą trafiony w stallach"). Pocho­wa­ny w kwaterze poległych w 1939 r. cmenta­rza przy ul. Lipowej w Lublinie (kwatera P4KJ-6-3).

W miejscu zburzo­nej kamie­ni­cy po wojnie powstał plac nazwany imieniem Józefa Czecho­wi­cza. W 1969 roku odsło­nię­to tu pomnik poety.

Twórczość

Po latach odkry­wa­ny jest jako jeden z najbar­dziej orygi­nal­nych i indywi­du­al­nych poetów swego okresu.

Najbar­dziej charak­te­ry­stycz­nym elemen­tem jego wierszy jest asynde­ton. Poeta stosował fonosty­li­sty­kę dopiero później odkrytą w wierszach Mirona Biało­szew­skie­go, a nawet w niektó­rych wierszach Cypriana Kamila Norwida. W swoich wczesnych wierszach poeta tworzy atmos­fe­rę onirycz­ną i spokojną, jednak niepo­zwa­la­ją­cą zatopić się do szczętu w sensu­ali­stycz­nym, erotycz­nym świecie. Silny jest w niej osobliwy niedosyt i freudow­ska subli­ma­cja (wykorzy­sty­wa­nie swej erotycz­no­ści w stosunku do przed­mio­tów zastęp­czych, na przykład umiło­wa­nie muzyki może być umiło­wa­niem erotycznym).

Debiu­to­wał jako pisarz w 1923 roku, publi­ku­jąc na łamach lubel­skie­go "Reflek­to­ra" utwór proza­tor­ski pt. "Opowieść o papie­ro­wej koronie", którego jednym z tematów jest niespeł­nio­na homosek­su­al­na miłość (Zob. Tomasz Kaliściak, [http://​cejsh​.icm​.edu​.pl/​c​e​j​s​h​/​c​g​i​-​b​i​n​/​g​e​t​d​o​c​.​c​g​i​?​0​9​P​L​A​A​A​A​0​5​576 Milcząca komnata króla Henryka. Wokół "Opowie­ści o papie­ro­wej koronie" Józefa Czecho­wi­cza, "Pamięt­nik Literac­ki" 2008, z. 4, abstrakt]) . Młody Czecho­wicz stworzył niezwy­kle ciekawy utwór będący świadec­twem jego pierw­szych doświad­czeń, lektur, swego rodzaju zanurze­nia w świecie kultury i trakto­wa­nie go wyłącz­nie jako "coming outu" zubaża i wykrzy­wia sens jego literac­kie­go debiutu.

Jeszcze przed drugą wojną światową poeta obrazuje w swoich wierszach atmos­fe­rę katastro­fy i upadku. W ten sposób wkracza w II Awangar­dę, katastro­fizm. Wszyst­kie wiersze Czecho­wi­cza przeja­wia­ją silną, wręcz hipno­tycz­ną sugestię, a jej senny charak­ter ma na celu skupie­nie uwagi odbiorcy wyłącz­nie na rozwoju i wydźwię­ku wiersza. Wiele wierszy katastro­ficz­nych przeja­wia strach przed rzeczywistością,przeczucie nadcho­dzą­cej tragedii, niepew­ność i niepokój. Poszcze­gól­ne człony wielu wierszy przeja­wia­ją inter­tek­stu­al­ną komuni­ka­cję, dlatego odbie­ra­nie wiersza Czecho­wi­cza jest aktem całościowym.

Wybrane publikacje

• Kamień, Lublin 1927
• Dzień jak co dzień. Wiersze z lat 1927, 1928, 1929, Warszawa 1930
• Ballada z tamtej strony, Warszawa 1932
• Stare kamienie (wspólnie z

F. Arnsz­taj­no­wą), Lublin 1934

• W błyska­wi­cy. Poezje, Warszawa 1934
• Nic więcej, Warszawa 1936
• Czasu jutrzen­ne­go, 1937, wyst. Warszawa Teatr Nowy 1939
• nuta człowie­cza, Warszawa 1939

Czechowicz w piosenkach

• 1977 – Marek Grechuta: Szalona lokomo­ty­wa – tekst utworu "Motorek"
• 1991 – Grzegorz Turnau: Naprawdę nie dzieje się nic – tekst utworu "Przez kresy"
• 2006 – Grzegorz Turnau: Historia pewnej podróży – teksty utworów „Twoja postać" i "Motorek"
• 1993 – Armia: Czas i byt – tekst utworu „Archa­nio­ły i ludzie"
• 1997 – Marek Andrze­jew­ski: Trolej­bu­so­wy batyskaf – tekst utworu „Przez kresy"
• 2008 – Federa­cja: Klechdy Lubel­skie – teksty utworów „Przez kresy" i „Inwoka­cja"
• 2013 – Włodek Pawlik i inni wykonaw­cy: Wieczo­rem – cała płyta składa się z utworów do słów Józefa Czechowicza