Wojciech Kilar
Muzyk

Wojciech Kilar (ur. 17 lipca 1932 we Lwowie, zm. 29 grudnia 2013 w Katowi­cach) – polski pianista, kompo­zy­tor muzyki poważnej i filmowej. Kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys

Urodził się 17 lipca 1932 we Lwowie. Jego dom rodzinny znajdo­wał się przy ul. Sapiehy 89. Ojciec kompo­zy­to­ra, Jan Franci­szek Kilar, był lekarzem, zaś matka Neonilla – aktorką teatral­ną. Jako dziecko Wojciech Kilar z wielką niechę­cią brał lekcje gry na forte­pia­nie u pani Reissów­ny. Po przymu­so­wym wysie­dle­niu ze Lwowa, w latach 1946–1947 konty­nu­ował naukę gry na forte­pia­nie w Państwo­wej Średniej Szkole Muzycz­nej nr 2 w Rzeszo­wie u K. Mirskie­go. W tym czasie zamiesz­ki­wał w tamtej­szej kamie­ni­cy przy ulicy Grunwaldz­kiej 6. W Rzeszo­wie ukończył liceum.

Jako pianista zadebiu­to­wał w 1947 na konkur­sie Młodych Talentów, wykonu­jąc własne Dwie minia­tu­ry dziecię­ce (II nagroda). W latach 1947–1948 uczęsz­czał do Państwo­we­go Liceum Muzycz­ne­go w Krakowie w klasie M. Biliń­skiej-Riege­ro­wej (forte­pian) oraz Artura Malaw­skie­go (harmonia – prywat­nie), zaś w latach 1948–1950 do Państwo­we­go Liceum Muzycz­ne­go w Katowi­cach u Włady­sła­wy Markie­wi­czów­ny (forte­pian). Równo­cze­śnie pobierał prywatne lekcje kompo­zy­cji u Bolesła­wa Woyto­wi­cza. Po ukończe­niu szkoły średniej rozpo­czął studia w Państwo­wej Wyższej Szkole Muzycz­nej w Katowi­cach. Studio­wał u Włady­sła­wy Markie­wi­czów­ny (forte­pian), Artura Malaw­skie­go (teoria muzyki) i Bolesła­wa Woyto­wi­cza (forte­pian i kompo­zy­cja). Dyplom ukończe­nia studiów z wyróż­nie­niem uzyskał w 1955. W tym samym roku otrzymał II nagrodę za Małą uwerturę na Konkur­sie Utworów Symfo­nicz­nych na V Festi­wa­lu Młodzie­ży w Warszawie.

W latach 1955–1958 był asysten­tem Woyto­wi­cza w krakow­skiej Państwo­wej Wyższej Szkole Muzycz­nej. W 1957 uczest­ni­czył w Między­na­ro­do­wych Kursach Wakacyj­nych Nowej Muzyki w Darmstadt. W latach 1959–1960 jako stypen­dy­sta rządu francu­skie­go kształ­cił się pod kierun­kiem Nadii Boulan­ger w Paryżu.

W 1960 otrzymał za Odę Béla Bartók in memoriam nagrodę fundacji im. L. Boulan­ger w Bostonie. Wystę­po­wał także jako pianista wykonu­jąc własne utwory. 1979-1981 pełnił funkcję wicepre­ze­sa Zarządu Głównego Związku Kompo­zy­to­rów Polskich. W 1977 został człon­kiem-założy­cie­lem Towarzy­stwa im. Karola Szyma­now­skie­go w Zakopa­nem; przez dwie kolejne kadencje był wicepre­ze­sem. Był również człon­kiem Związku Podhalan.

Przez wiele lat kompo­zy­tor związany był z Jasną Górą, gdzie m.in. święto­wał swoje urodziny. Obcho­dzo­no tam tzw. Dzień Kilara. Należał do konfra­ter­ni zakonu paulinów.

Był człon­kiem Rady Patro­nac­kiej Insty­tu­tu Jagiel­loń­skie­go. W 2005 członek Honoro­we­go Komitetu Poparcia Lecha Kaczyń­skie­go w wyborach prezy­denc­kich, następ­nie podczas kampanii przed wyborami do parla­men­tu w 2007 udzielił wsparcia Prawu i Sprawie­dli­wo­ści, a po śmierci Lecha Kaczyń­skie­go w katastro­fie lotni­czej w Smoleń­sku w 2010 był Honoro­wym Przewod­ni­czą­cym Śląskie­go Społecz­ne­go Komitetu Poparcia Jarosła­wa Kaczyń­skie­go w przed­ter­mi­no­wych wyborach prezydenckich.

Wojciech Kilar zmarł po kilku­mie­sięcz­nej walce z guzem mózgu. Uroczy­sto­ści pogrze­bo­we kompo­zy­to­ra odbyły się 4 stycznia 2014 w katedrze pw. Chrystu­sa Króla w Katowi­cach i przewod­ni­czył nim abp Wiktor Skworc, metro­po­li­ta katowic­ki. Artysta został pocho­wa­ny na cmenta­rzu przy ul. Henryka Sienkie­wi­cza w Katowi­cach we wspólnym grobowcu ze zmarłą w 2007 żoną Barbarą.

Twórczość

Kilar zadebiu­to­wał w końcu lat 50. na pierw­szych edycjach festi­wa­lu Warszaw­ska Jesień. Począt­ko­wo jego twórczość pozosta­wa­ła pod wpływem polskie­go i europej­skie­go neokla­sy­cy­zmu. Kompo­zy­tor sięgał do klasycz­nych form i gatunków (Mała uwertura, I i II Symfonia, Sonata na róg i forte­pian), także do klasycz­nej melodyki, orkie­stry i brzmie­nia. Czerpał z twórczo­ści Béli Bartóka, Igora Strawin­skie­go, Dymitra Szosta­ko­wi­cza, Siergie­ja Proko­fje­wa. W 1960 za odę Béla Bartók in memoriam otrzymał nagrodę fundacji L. Boulan­ger w Bostonie.

Od początku lat sześć­dzie­sią­tych wraz z m.in. Krzysz­to­fem Pende­rec­kim i Henry­kiem Góreckim współ­two­rzył nową polską szkołę awangar­do­wą oraz nowy kierunek we współ­cze­snej muzyce zwany sonory­zmem, nawią­zy­wał do seria­li­zmu i dodeka­fo­nii. Ważne utwory z tego okresu to: oparty na wierszu Rilkego Herbst­tag (1960), jazzu­ją­co-sonory­stycz­ny Riff 62 (1962), sonory­stycz­ne Généri­que (1963) i Diphthon­gos (1964), sonory­stycz­no-dodeka­fo­nicz­ny Spring­field Sonnet (1965), Training 68 (1968) oraz minima­li­stycz­no-sonory­stycz­ne Upstairs-Downsta­irs (1971).

W połowie lat siedem­dzie­sią­tych Kilar uprościł swój język muzyczny, zaczął coraz wyraź­niej nawią­zy­wać do tradycji, w jego muzyce pojawiły się inspi­ra­cje ludowe i religij­ne. Punktem zwrotnym był Krzesany (1974). Ważne dzieła z tego okresu to: Przygryw­ka i kolęda (1972) na cztery oboje i smyczki, Boguro­dzi­ca (1975) na chór mieszany i orkie­strę, Koście­lec 1909 (1976) – poemat symfo­nicz­ny napisany na 75-lecie Filhar­mo­nii Narodo­wej i nawią­zu­ją­cy do tragicz­nej śmierci Mieczy­sła­wa Karło­wi­cza, Siwa mgła (1979) na baryton i orkie­strę, Exodus (1980), Angelus (1984) na sopran, chór mieszany i orkie­strę symfo­nicz­ną, Orawa (1986) na orkie­strę kameral­ną, Prelu­dium chora­ło­we (1988).

Z okazji przypa­da­ją­ce­go Jubile­uszu 100-lecia Filhar­mo­nii Warszaw­skiej, na zamówie­nie jej dyrek­to­ra Kazimie­rza Korda, Wojciech Kilar, znany ze swojej religij­no­ści (Przykła­dem książka Wojciech Kilar Na Jasnej Górze odnala­złem wolną Polskę… i siebie, Święty Paweł, Często­cho­wa 2003, z fotogra­fia­mi kompo­zy­to­ra podczas modlitwy, przy konfe­sjo­na­le, podczas przyj­mo­wa­nia komunii św. (s. 30).) , skompo­no­wał mszę w intencji pokoju na nowe tysiąc­le­cie: Missa pro pace (A. D. 2000) na sopran, alt, tenor, bas, chór mieszany i orkie­strę symfo­nicz­ną. Światowe prawy­ko­na­nie miało miejsce 12 stycznia 2001 w Filhar­mo­nii Narodo­wej w Warsza­wie. Dzieło przyjęto z wielkim entuzja­zmem, stało się tematem książki artystycz­nej wydanej przez Jacka Wdzięczaka.

Niekwe­stio­no­wa­na jest pozycja Kilara jako jednego z najwy­bit­niej­szych kompo­zy­to­rów muzyki filmowej. Napisał muzykę do ponad 130 filmów. Jego związki z filmem zaczęły się już w 1958, kiedy napisał muzykę do Narcia­rzy N. Brzozow­skiej. Współ­pra­co­wał z wieloma reżyse­ra­mi: Bohdanem Porębą (Hubal, Lunatycy), Andrze­jem Wajdą, Kazimie­rzem Kutzem, Krzysz­to­fem Zanussim (począw­szy od Struk­tu­ry krysz­ta­łu stworzył muzykę do niemal wszyst­kich filmów tego reżysera), Krzysz­to­fem Kieślow­skim, Stani­sła­wem Różewi­czem, Wojcie­chem Hasem, Tadeuszem Konwic­kim, Markiem Piwow­skim, Romanem Polań­skim, Franci­sem Fordem Coppolą, Jane Campion. O ile sukcesy religij­nych utworów kompo­no­wa­nych w ostat­nich latach właści­wie ograni­cza­ją się do polskiej publicz­no­ści, to między­na­ro­do­wym uznaniem i popular­no­ścią cieszy się jego muzyka filmowa, a wyjąt­ko­wy sukces odniósł kompo­zy­tor Drakulą.

W 1999 otrzymał propo­zy­cję od reżysera Petera Jacksona na napisa­nie muzyki do filmu Władca Pierście­ni. Kompo­zy­tor począt­ko­wo się zgodził, ale ostatecz­nie do współ­pra­cy nie doszło.

W 2013 został wydany album pt. Wojciech Kilar – Angelus, Exodus, Victoria z utworami Wojcie­cha Kilara inspi­ro­wa­ny­mi religią chrześcijańską.

Ordery i odznaczenia

Przez władze PRL był wyróż­nio­ny Krzyżem Kawaler­skim Orderu Odrodze­nia Polski i Odznaką Zasłu­żo­ne­go Działa­cza Kultury.

Posta­no­wie­niem prezy­den­ta RP Aleksan­dra Kwaśniew­skie­go z 4 marca 2002 został odzna­czo­ny Krzyżem Koman­dor­skim z Gwiazdą Orderu Odrodze­nia Polski w uznaniu wybit­nych zasług dla kultury narodo­wej, za osiągnię­cia w pracy twórczej..

W 2005 został odzna­czo­ny przez ministra kultury Walde­ma­ra Dąbrow­skie­go Złotym Medalem "Zasłu­żo­ny Kulturze Gloria Artis" za wybitne osiągnię­cia kultu­ral­ne rangi międzynarodowej.

Posta­no­wie­niem prezy­den­ta Lecha Kaczyń­skie­go z 19 listo­pa­da 2008 "za wybitne osiągnię­cia w twórczo­ści artystycz­nej, za propa­go­wa­nie polskiej kultury w kraju i za granicą" został uhono­ro­wa­ny Krzyżem Wielkim Orderu Odrodze­nia Polski, którym został udeko­ro­wa­ny tego samego dnia w Katowi­cach w ramach obchodów 90. rocznicy odzyska­nia przez Polskę niepodległości.

8 czerwca 2009, podczas targów Sacro­Expo w Kielcach, odebrał z rąk arcybi­sku­pa Gianfran­co Ravasie­go Medal Per artem ad Deum (Przez sztukę do Boga), przyzna­wa­ny przez Papieską Radę ds. Kultury ([http://web.archive.org/web/20130901123836/http://www.targikielce.pl/index.html?k=sacroexpo Serwis inter­ne­to­wy Targów Kielce].) .

3 lipca 2011 otrzymał Honorowe Człon­ko­stwo Świato­we­go Kongresu Kresowian.

Posta­no­wie­niem z 18 kwietnia 2012 Wojciech Kilar został "w uznaniu znamie­ni­tych zasług dla kultury polskiej, za wybitne osiągnię­cia w pracy twórczej" odzna­czo­ny Orderem Orła Białego, którym został uhono­ro­wa­ny przez prezy­den­ta Broni­sła­wa Komorow­skie­go 3 maja 2012.

Upamiętnienie

W 1991 Krzysz­tof Zanussi nakręcił o nim film telewi­zyj­ny pt. Wojciech Kilar. W 1997 PWM wydało zapis rozmowy z kompo­zy­to­rem (Podobiń­ska Klaudia, Polony Leszek, Cieszę się darem życia. Rozmowy z Wojcie­chem Kilarem).

W 2000 ukazała się książka, wywiad rzeka pt. Na Jasnej Górze odnala­złem wolną Polskę… i siebie, będąca zapisem rozmowy przepro­wa­dzo­nej przez o. Roberta Łukaszu­ka z okazji 70. urodzin kompozytora.

W 2005 ukazała się książka Kilar. Żywioł i modlitwa, Kraków 2005.

W 2013 powstał film dokumen­tal­ny pt. Wojciech Kilar. Credo poświę­co­ny osobie Wojcie­cha Kilara.

Rada Miasta Katowice uchwałą nr nr L/​1186/​14 z 28 maja 2014 nadała nazwę Plac Wojcie­cha Kilara placowi położo­ne­mu przy ul. Olimpij­skiej, w bezpo­śred­nim sąsiedz­twie siedziby Narodo­wej Orkie­stry Symfo­nicz­nej Polskie­go Radia.

Zespół Państwo­wych Szkół Muzycz­nych w Katowi­cach nosi imię Wojcie­cha Kilara.

Ważniejsze dzieła

• Sonatina na flet i forte­pian, 1951
• Kwintet na instru­men­ty dęte, 1952
• Sonata na róg i forte­pian, 1954
• Mała uwertura na orkie­strę, 1955
• Symfonia nr 1 na smyczki, 1955
• Oda Béla Bartók in memoriam, 1956
• Symfonia nr 2 Sinfonia Concer­tan­te na forte­pian i orkie­strę, 1959
• Koncert na dwa forte­pia­ny i orkie­strę perku­syj­ną, 1958
• Riff 62 na orkie­strę, 1962
• Généri­que na orkie­strę, 1963
• Diphthon­gos na chór mieszany i orkie­strę, 1964
• Spring­field Sonnet na orkie­strę, 1965
• Solenne per 67 esecu­to­ri na sopran i 66 instru­men­tów, 1967
• Training 68, 1968
• Upstairs-Downsta­irs na 2 chóry dziew­czę­ce lub chłopię­ce i orkie­strę, 1971
• Przygryw­ka i kolęda na orkie­strę smycz­ko­wą i 4 oboje, 1972
• Krzesany na orkie­strę, 1974
• Boguro­dzi­ca na chór mieszany i orkie­strę, 1975
• Koście­lec 1909 na orkie­strę, 1976
• Siwa mgła na baryton i orkie­strę, 1979
• Exodus na chór mieszany i orkie­strę, 1981
• Victoria na chór mieszany i orkie­strę, 1983
• Angelus na sopran, chór mieszany i orkie­strę, 1984
• Orawa na orkie­strę smycz­ko­wą, 1986
• Prelu­dium chora­ło­we na orkie­strę smycz­ko­wą, 1988
• I Koncert na forte­pian i orkie­strę, 1997
• Missa pro pace (A. D. 2000) na głosy solowe, chór mieszany i orkie­strę, 2001
• Symfonia nr 3 Septem­ber Symphony na orkie­strę, 2003 – hołd ofiarom 9/​11
• Lament na chór mieszany a capella, 2003
• Symfonia nr 4 Sinfonia de motu na sopran, baryton, chór mieszany i orkie­strę, 2005 – z okazji Świato­we­go Roku Fizyki
• Ricor­dan­za na orkie­strę smycz­ko­wą, 2005
• Magni­fi­cat na głosy solowe, chór mieszany i orkie­strę, 2006
• 4 Mazurki na forte­pian 2006
• Symfonia nr 5 Adwen­to­wa na chór mieszany i orkie­strę, 2007
• Te Deum na głosy solowe, chór mieszany i orkie­strę, 2008 – z okazji 90. rocznicy odzyska­nia niepod­le­gło­ści Polski.
• Veni Creator na chór mieszany i orkie­strę smycz­ko­wą, 2008
• Hymn Paschal­ny na chór mieszany a capella, 2008
• Uwertura uroczy­sta na orkie­strę, dedyko­wa­na miastu Katowice, 2010
• II Koncert na forte­pian i orkie­strę, 2011
• Lumen na chór mieszany a capella, 2011
• 4 Sonety do Laury na baryton i forte­pian 2012
• Modlitwa do Małej Tereski na chór mieszany a capella, 2013